Altay Cumhuriyeti / Altay Türkleri

Başlıca Altay Kray’ına bağlı Altay Cumhuriyeti’nde yaşayan bu Türk boyunun 1979 nüfus sayımına göre toplam nüfusu 60.015’tir. Şamanist inanca sahip olan Altaylılar dış görünüşte Hıristiyan Ortodoksturlar. Bilhassa Ren geyiği, sığır besiciliği yaparlar. Bunun dışında balıkçılık, avcılık ve arıcılık da yapmaktadırlar.

1922-1947 yılları arasında Oyrot dili diye adlandırılan Altayca yazı dili bugün Altay Kiçi (Kiji) diyalektiği esas olarak almıştır. Çok zengin masal, halk şarkıları ve destanları mevcut olup Altaylı yazar N. Ulagaşev (1861-1946) bunları toplamaya çalışmıştır. Sovyet devri yazarlarından F. Kuciyak (1897-1943) de Altay halk edebiyatını derlemeye çalışan mühim şahıslardan biridir. T. Encin(ov) (doğ. 1914) tanınmış Altaylı yazarlardan biridir.

Altay Krayı’na bağlı (Gorno=Dağlık) Altay Cumhuriyeti’nin yüzölçümü 92.600 km2 olup, Başkenti Gorno-Altaysk’tır (eski adı Ulala, 1948’e kadar da Oyrot-Tura adını taşıdı). Tablo 21’den de görüleceği üzere Altaylıların büyük çoğunluğu (%82,9) kendi muhtar bölgelerinde yaşarlar.

Bu bölgede Altaylılar Hakaslardan demografik yönden daha iyi bir yüzdeye sahiptirler. Kazaklarla birlikte %45’lik bir orana kavuşurlar. Ancak genelde burada Rusların etkisi gözükmektedir. Kendi bölgelerinin dışındaki Altaylılar komşu bölgelerde ve Kazakistan’da bulunurlar.

Altay Cumhuriyeti, Altaylar’ın en dağlık bölgesine yerleşmiştir. Kuzeyinde Kemerovsk Oblastı, kuzeybatısında ve doğusunda Hakas Cumhuriyeti ile Tuva Cumhuriyeti, güneyinde Moğolistan’la Çin ve güneybatısında ise Kazakistan bulunmaktadır.

Rusya’ya bağlı bir cumhuriyet olan Altay, güneybatı Sibirya’dadır. Altay Dağlarında bulunan ülke, güneyde Moğolistan ve Çin’le çevrilidir. İklimi çok sert olup kışları soğuk ve az kar yağan ; yazları sıcak ve yağmursuz geçen bir bölgedir. Bu yüzden tarım gelişmemiştir. Arazinin üçte biri ormanlarla kaplıdır. Ülkeyi kapsayan Altay Dağları’nın yüksekliği 4.000 m’dir ve buzlarla kaplıdır. 7.000′e yakın göl bulunan Altay’da en büyük göl Telstkoye (altın ) gölüdür.

Cumhuriyetin nüfusu 198.100 olup, halkın % 73.8′i kırsal alanda, % 26.2′si şehirlerde yaşamaktadır. 70 yıllık Sovyet sistemi boyunca buraya sürgün edilmiş 38 çeşitli halk bulunmaktadır. Nüfusun % 60′ını Ruslar % 31′ini Altay Türkleri % 5.6′sını Kazak Türkleri oluşturmaktadır.

Altay'da altın ve civa çıkarılmakla birlikte ekonominin temeli tarımdır. Vadilerde yulaf, tahıl ve sebze yetiştirilir. Dağlarda ve vadilerdeki çayırlarda ise sığır, koyun, keçi,at ve yak öküzü besiciliği ağırlıktadır. Ülkede kürk avcılığı ve arıcılık yaygındır. Ren geyiği besiciliği yapanlar da vardır. Bunun yanısıra balık da avlanmaktadır. Sanayiye gelince makine yapımı, metalürji, gıda, tekstil sanayisinin önemli olduğu görülür. Kereste ve diğer orman ürünleri de oldukça önemlidir.

Ülkede 192 ortaokul, 3 teknikum ve 1 üniversite bulunmaktadır. Altay Türkçesi ile yılda 37 kitap , 1 gazete ve 2 dergi yayınlanmaktadır. Ortaokullarda 35 bin, teknikumlarda 43 bin, ülkenin tek üniversitesinde ise 2600 öğrenci öğrenim görmektedir.